عصرنصر

نقدی کوتاه بر آخرین ساخته منیژه حکمت

جاده قدیم، برخلاف نام خود، مسیری نو است اما به شدت صعب العبور. بخش اول این متن به تشریح صفت «مسیر نو» می‌پردازد و بخش دوم به تشریح صفت «به شدت صعب العبور»

• بخش اول

جاده قدیم، ایده‌ای پرتکرار و قدیمی را روایت می‌کند. داستان تجاوز به یک زن و مصائب پس از آن. اما این بار برخلاف گشتن به دنبال مقصر این حادثه، منیژه حکمت در مسیری نو به خود زن توجه می‌کند. در انواع نگاه فمنیستی، دیدگاه رایج بر نقش عوامل محیطی در پایمال شدن حقوق زنان تکیه می‌شود. قوانین ضد زن(!)، فرهنگ مردسالار(!)، ضعف جایگاه اقتصادی زنان، خباثت طینت مردان، و دیگر عوامل محیطی دلایلی است که فمنیست‌ها برای تشریح چرایی پایمال شدن حقوق‌شان مطرح می‌کنند. اما منیژه حکمت توجه خاصی به این عوامل محیطی نمی‌کند. خبری از تاختن به متجاوز نیست، حتی تصویری از متجاوز به بیننده داده نمی‌شود و خدا را شکر تمام مردان از یک کرباس شناخته نمی‌شوند و خبث طینت مردان برخلاف دیگر فیلم‌های با این مضمون، پرداخت نمی‌شود. خبری از فرهنگ مردسالار هم نیست و همسر مینو عنوان می‌کند که فقط مینو برایش مهم هست و حتی نماینده فرهنگ مردسالار (پدرشوهر مینو) از خانه فاصله‌گذاری می‌شود. قوانین ضد زن نیست و حتی چندین بار نماینده قانون (افسر آگاهی) قول مساعدت حداکثری برای دفاع از حق مینو را به شوهر او می‌دهد. و حتی مینو توانسته جایگاه اقتصادی بالایی کسب کند و در مقام یک رئیس شعبه بانک این معضل را هم مرتفع کند.

اما چه چیز مسئله‌ای است که منیژه حکمت به آن پرداخته است؟ عزم و اراده خود زنان برای دفاع از حق خود. مینو انسانی قوی تصویر می‌شود. جمع خانواده را سامان می‌دهد، روابط بین پدرشوهر، شوهر، پسر ناتنی‌اش و همسر او را تنظیم می‌کند. در محل کار، مقابل مفاسد اقتصادی می‌ایستد. اما در رویدادی بسیار وحشتناک و شوک‌آور، کنترل اراده خود را از دست می‌دهد و نمی‌داند باید چه کند اما رفته رفته کنترل خود را به دست می‌گیرد و در راستای احقاق حقوق پایمال شده خود تلاش می‌کند. این مسیری نو است در پرداخت به مسائل زنان و موضوعی مغفول مانده در حوزه فمینیسم.

• بخش دوم

مسیر جدیدی که منیژه حکمت اراده کرده به روی زنان جامعه بگشاید، به شدت سنگلاخی و صعب العبور است چرا که برای انتقال چنین مفهوم مهمی به بدنه زنان، باید پرداخت از حداقل استانداردها برخوردار باشد. مشکل مهم اول، لحن است. جاده قدیم تغییر لحن‌های بسیار نامربوطی دارد. از خانوادگی به پلیسی از پلیسی به مستند، از مستند به جنایی و … این مسیر ادامه دارد.

مشکل بعدی که مشکل بسیار بزرگی است فیلمنامه است. نسبت داستان اصلی با بارداری ناخواسته پریسا چیست؟ نسبت داستان اصلی با مذاکرات هسته‌ای چیست؟ نسبت داستان اصلی با نوروز چیست؟ نسبت داستان اصلی با فاطمیه چیست؟ داستان مهرداد(برادر بزرگ مینو) چیست و چرا در میانه فیلم این داستان چنان مختصر و بی‌معنا باز می‌شود؟ نسبت داستان اصلی با داستانک فساد اقتصادی چیست؟ نسبت داستان اصلی با اسنپ چیست؟ (آخرین نما قبل از سکانس ایجاد گره اصلی مکثی طولانی بر تبلیغات شهری اسنپ اتفاق می‌افتد) هر کدام از این داستانک‌ها می‌توانست موضوع مهمی برای پرداخت بهتر موضوع اصلی باشد اما هیچ کدام از این داستان‌ها از حد معرفی فراتر نمی‌روند و کاملا زائد بر فیلم هستند و به راحتی قابل حذف. مشکلات دیگری چون عدم شخصیت پردازی و زائد بودن بسیاری از شخصیت‌ها( عمه لیلی، خدمتکار، مادر مینو، حتی دختر مینو) که هیچ کارکردی جز پر کردن فضا ندارند و مشخص نبودن تکلیف فیلم با موسیقی متن نیز در فیلم به شدت مشهود است. جاده قدیم به دلیل معضلات عدیده‌اش، کاری سخت برای همراه کردن مخاطب و بیان یک مسیر جدید برای حل مسئله زنان دارد.

*برگزیده جایزه دوم نقد مکتوب از نگاه کارشناسان در دومین جشنواره نقد اینستاگرامی نگاه مردم

*منتشر شده در سایت مدرسه هنر و رسانه آینه