عصرنصر

ریزترین ابعاد، اندازه‌های بسیار کوچک، دنیای اتم‌ها، مکانی است که در ششمین قسمت از مستند «کیهان: یک ادیسه فضازمانی» به آن سفر می‌کنیم. جایی که اتم‌ها با چینش‌های مختلف خود به کیهان شکل می‌دهند. گاهی به شکل چشم انسان و گاهی به شکل یک گل زیبا.

رصدخانه نوترینو (ریزترین ذره جرم دار) با نام سوپر کامیوکانده در ژاپن

فرآیندهای حیات و تکامل نیز با اتم‌ها روی می‌دهد. تحول و تطور تنها با وجود اتم‌ها و تغییر در چینش آن‌ها ممکن شده است. برای آشنایی با چگونگی این اتفاق‌ها مهم‌ترین فرآیند حیاتی، یعنی فتوسنتز¹ مثال خوبی است. فرآیندی که در آن گیاهان می‌توانند به کمک نور خورشید، چینش اتم‌های دی‌اکسید کربن را تغییر داده و اکسیژن و قند به عنوان منبع انرژی شیمیایی جانوران را تولید کنند. و باز هم عمیق‌تر، به دنیای درون اتم می‌رویم. جایی که ماهیت اتم‌ها نیز تنها در گرو ذرات پروتون و نوترون قرار دارد.

در دنیای اتم‌ها زندگی می‌کنیم، تنفس می‌کنیم، سوخت و ساز می‌کنیم و تحول می‌یابیم

در این قسمت از مستند، به یکی از ویژگی‌های علم نیز اشاره می‌شود، ویژگی «پیش‌بینی» یکی از ویژگی‌های برجسته علم است. به طور مثال داروین با استناد به نظریه تکامل خود پیش‌بینی کرد حشره‌ی پرنده‌ای با نوک لوله‌ای بلند وجود دارد که می‌تواند شهد گل ارکیده استوایی را از انتهای مجرای بلند آن خارج نماید. یا در پیش‌بینی دیگر، «ولفگانگ پائولی²» بنابر نظریه «پایستگی انرژی³» پیش‌بینی کرد، ذره‌ای که نام آن را «نوترینو⁴» نامید، وجود دارد که در واکنش‌های اتمی مقداری از انرژی را با خود از محیط آزمایش خارج می‌کند و مشاهده ذره به سختی انجام می‌شود. مدت زمانی پس از ادعای هر دو دانشمند پیش‌بینی آن‌ها محقق شد. آن‌طور که تایسون نیز می‌گوید، یک نظریه علمی باید غیر قابل نقض باشد به همین دلیل با وجود شواهد می‌توان پیش‌بینی‌هایی از آنچه باید انتظار داشت، ارائه داد.

پیش‌بینی داروین از وجود حشره‌ی پرنده‌ای با نوک بلند برای بیرون کشیدن شهد گل ارکیده استوایی

معماری و فضا

یکی از عناصر ساختاری سینما، ساختمان‌ها و معماری آن‌ها است. از پرکاربردترین ابزارها برای نزدیک شدن به فضای تاریخی که در حالت روایت است در این مستند، حضور در معماری آن دوره زمانی و یا آن مکان است. اما معماری، استفاده‌های دیگری نیز دارد. به طور مثال در این قسمت مستند برای به تصویر کشیدن فضای خالی اتم در مقابل هسته کوچک آن، یک کلیسای بزرگ به عنوان فضای اتم به تصویر کشیده می‌شود و در قبال آن هسته اتم به ذره‌ای غبار در این کلیسا تشبیه می‌شود. شاید به ظاهر، کلیسا انتخاب خوبی برای به تصویر کشیدن محیط اتم نیست، چرا که محیط اتم ساختاری کروی دارد و کلیسا دالان شکل است. اما در اینجا شکل ظاهری اتم مورد نظر نیست بلکه بزرگی فضای اتم در قبال هسته آن مورد نظر است و از این رو کلیسا دارای عناصر عظمت‌بخش در معماری خود است. ستون‌های عمودی بسیار و برافراشته که با زاویه دوربین سربالا به تصویر کشیده می‌شوند، حس عظمت و بزرگی مورد نیاز را منتقل می‌کنند.

ستون‌های برافراشته کلیسای جامع برای به تصویر کشیدن عظمت و بزرگی فضای خالی اتم در قبال هسته آن

ذره غبار مورد اشاره در فضای کلیسا به عنوان هسته اتم

*منتشر شده در سایت مدرسه هنر و رسانه آینه

————————————

1) Photosynthesis

2) Wolfgang Pauli

3) Conservation of Energy

4) Neutrino